Ostalo

Šahovski besmrtnici (25): Rašomonijada u 5 činova i svinjarije FIDE

Svijet je bio prisiljen da između 1984. i 1990. godine vidi pet mečeva (!) koje je Gari Kasparov morao uspješno da prebrodi kako bi na duže vrijeme izbacio iz stroja upornog Anatolija Karpova.

FOTO: LESZEK SZYMANSKI/EPA

Titula mijenja vlasnika 1985. nakon poraza Karpova od 11:13. Već sljedeće godine u Londonu i Lenjingradu, u revanšu, on ponovo gubi, ovaj put sa minimalnih 11½:12½, i to je bio drugi slučaj u istoriji šaha da izazivač dva puta uzastopno pobjeđuje šampiona (prvi put je to učinio Emanuel Lasker, dok Maks Eve, Vasilij Smislov i Mihail Talj u tome nisu uspjeli).

Anatolij Karpov dobija i četvrtu šansu u Sevilji 1987, gdje je bio najbliži vraćanju titule, jer je nakon 23. partije vodio sa 12:11. Dodatna teškoća pred Garijem bila je to što mu je FIDE oduzela pravo na revanš u slučaju gubitka meča (to je izgleda postala privilegija samo za Karpova), ali predivnom pozicionom igrom u partiji u kojoj nije bilo vidljivijih grešaka, Gari Kasparov uspijeva da izjednači rezultat i dokaže da će biti veliki šampion, možda najveći u istoriji drevne igre.

Tri godine kasnije uslijedio je posljednji meč ovog dvojca. U Njujorku i Lionu ponovo slavi Kasparov sa 12½:11½.

Izgledalo je da će Karpov nakon ove rašomonijade u pet činova napokon otići u istoriju, ali FIDE sebi dozvoljava novu blamažu dižući ga iz mrtvih. Naime, u ciklusu mečeva kojima je trebalo da se odredi izazivač čvrsto ustoličenom Kasparovu neočekivano dolazi do njegove eliminacije u polufinalu protiv Engleza Najdžela Šorta (4:6). Istim rezultatom Holanđanin Jan Timan pobjeđuje Rusa Artura Jusupova, tako da je prvi put kandidat za titulu u poslijeratnom periodu postao jedan igrač iz zapadne Evrope.

Pravo da izazove Kasparova stiče Šort pobijedivši Timana sa 7½:5½, ali FIDE, nesposobna da organizuje njihov meč sa nagradnim fondom boljim od onog koji je obezbijedio Kasparov u privatnom aranžmanu, olako odlučuje da svrgne vladajućeg šampiona.

Anatolij Karpov — FOTO: GIBCHESS/YOUTUBE/SCREENSHOT

Logično bi bilo da je Šort tada bio automatski proglašen za novog šampiona, ali on priznaje realno stanje i odlazi na megdan Kasparovu. Gubi u Londonu sa ubjedljivih 7½:12½. U tom slučaju, opet je bilo logično da je Timanu, kao poraženom finalisti, bespogovorno priznato pravo vladanja. Međutim, kako kod FIDE ne vlada zakon logike, već sile, ona odlučuje da se ponovo svrsta uz Karpova, dodijelivši mu, preko reda, mogućnost popravnog. Ovim svinjarijama FIDE je bezobzirno bacila pod noge prava Jusupova, drugog poraženog polufinaliste, da barem u nekakvom, nazovimo ga, plej ofu naknadno stigne do Timana.

U meču za „titulu“, odigranom 1993. u Holandiji i Indoneziji, Karpov pobjeđuje Timana sa 12½:8½. Od tada postaje jasno da prijeti realna opasnost da Karpova, u slučaju nepovoljnog razvoja okolnosti, proglase i za doživotnog počasnog šampiona!? Vladao je do 1999. godine, ali je FIDE kasnije, u cilju ujedinjenja šahovskog svijeta, „izbrisala“ šampione od 1993. do 2006. (Karpov, Aleksander Halifman, Višvanatan Anad, Ruslan Ponomarjov, Rustam Kasimdžanov), pa se kao 14. svjetski prvak vodi Rus Vladimir Kramnik od 2006. i trijumfa nad Bugarinom Veselinom Topalovom. Kramnik je, naime, u to vrijeme bio šampion po verziji PŠA (Privatna šahovska asocijacija), a Topalov u sistemu FIDE.

Simptomatičan je podatak da u 1997. godini Karpov nije pobijedio niti na jednom turniru na kojem je učestvovao, a sloviće i za prvog šampiona svijeta koji je izgubio meč od neke žene. To se desilo u Budimpešti 1998, kada ga je u ubrzanom šahu (tempo igre koji forsira FIDE doprinosi razvoju šaha, ali bi mogao i uništiti sve ono što je lijepo u njemu) savladala Judit Polgar rezultatom 5:3.

Karpov je za 24 godine odigrao 10 mečeva za titulu, a kao bolji izašao u svih pet u kojima mu protivnik nije bio Kasparov!

– On ostvaruje briljantne pobjede u suštini jednostavnim sredstvima. To je svjedočanstvo izuzetne praktične snage – rekao je o Karpovu Bent Larsen.

Zanimljivo je da je u meču protiv Višvanatana Anada u Lozani za osam odigranih partija zaradio 1.536.000 dolara. To je, ako se gleda prosječna zarada po partiji, apsolutno najveći prihod koji je jedan šahista do sada ostvario.